ప్రధానమంత్రి

భారతదేశం

ఈ వ్యాసం భారతదేశం రాజకీయాలు, ప్రభుత్వంలో ఒక భాగం.

కేంద్ర ప్రభుత్వము

రాజ్యాంగము భారత రాజ్యాంగము అవతారిక (తెలుగు మాట?) ప్రాధమిక హక్కులు ప్రాధమిక విధులు ఆదేశిక సూత్రాలు

కార్య నిర్వాహక వ్యవస్థ ప్రభుత్వము ప్రధానమంత్రి మన్మోహన్ సింగ్ మంత్రులు

శాసన వ్యవస్థ పార్లమెంట్ రాష్ట్రపతి ప్రణబ్ ముఖర్జీ ఉప రాష్ట్రపతి ముహమ్మద్ హమీద్ అన్సారి లోక్ సభ లోక్ సభ స్పీకర్ మీరా కుమార్ రాజ్యసభ రాజ్యసభ చైర్మన్

న్యాయ వ్యవస్థ సుప్రీం కోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తి S. H. కపాడియా హైకోర్టు జిల్లా కోర్టులు

రాష్టాలు శాసనసభ శాసన మండలి గవర్నరు ముఖ్యమంత్రి

గ్రామీణ ప్రాంతాలు పంచాయితీ రాజ్

ఎన్నికల వ్యవస్థ ఎన్నికల కమిషను లోక్‌సభ ఎన్నికలు రాజ్యసభ ఎన్నికలు రాష్ట్రపతి ఎన్నిక ఉప రాష్ట్రపతి ఎన్నిక రాష్ట్ర శాసనసభ ఎన్నికలు రాష్ట్ర శాసన మండలి ఎన్నికలు స్థానిక సంస్థల ఎన్నికలు

రాజకీయ ఘాతాలు అంతర్జాతీయ సంబంధాలు

ప్రధానమంత్రి భారత ప్రభుత్వ అధినేత. ప్రభుత్వంలో అత్యంత శక్తివంతమైన స్థానం. పదవి రీత్యా రాష్ట్రపతి స్థానం దీనికంటే ఉన్నతమైనదైనా, రాష్ట్రపతి అధికారాలు కేవలం అలంకారప్రాయము, నామమాత్రము కాగా, వాస్తవంలో అధికారాలన్నీ ప్రధానమంత్రి వద్దే కేంద్రీకృతమై ఉంటాయి.

భారత్ అనుసరిస్తున్న పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్య పద్ధతి లో లోక్‌సభ లో అత్యధిక బలం కలిగిన రాజకీయ పక్షానికి గాని, కూటమికి గాని నాయకుడై, సభలో మెజారిటీ పొందగలిగి ఉండాలి. ప్రధాన మంత్రి లోక్‌సభ లోగాని, రాజ్యసభ లోగాని సభ్యుడై ఉండాలి, లేదా ప్రధానమంత్రిగా నియమితుడైన ఆరు నెలల లోపు ఏదో ఒక సభకు ఎన్నికవ్వాలి.

 ప్రధానమంత్రి నియామకం

ప్రధానమంత్రి ని రాష్ట్రపతి నియమిస్తాడు. లోక్‌సభలో ఆధిక్యత కలిగిన పార్టీకి చెందిన నాయకుడిని మాత్రమే రాష్ట్రపతి ఆహ్వానిస్తాడు. కాని, ఏ ఒక్క పార్టీకి కూడా పూర్ణ ఆధిక్యత (సభ్యుల సంఖ్యలో సగానికంటే ఒకటి ఎక్కువ) లేనపుడు, అత్యధిక సభ్యుల మద్దతు కలిగిన సంకీర్ణం యొక్క నాయకుడిని గాని, లోక్‌సభలో అత్యధికుల మద్దతు కూడగట్టగలిగిన అతిపెద్ద పార్టీ నాయకుడిని గాని రాష్ట్రపతి ఆహ్వానిస్తాడు.

విధులు, అధికారాలు

ప్రధానమంత్రి తన విధుల నిర్వహణలో సహాయపడేందుకు మంత్రివర్గాన్ని ఏర్పాటు చేసుకుంటాడు. తాను ఎంపిక చేసిన సభ్యులను రాష్ట్రపతి ప్రమాణ నియమిస్తాడు. మంత్రులకు శాఖలను ప్రధానమంత్రి కేటాయిస్తాడు. మంత్రులను తొలగించే అధికారం ప్రధానమంత్రిదే. మంత్రివర్గ సమావేశాలకు ప్రధానమంత్రి అధ్యక్షత వహిస్తాడు. ప్రభుత్వ విధానాలను నిర్ణయిస్తాడు. వివిధ మంత్రిత్వ శాఖల మధ్య సమన్వ్య సాధన, వివాదాల పరిష్కారం ప్రధానమంత్రి బాధ్యత. ప్రణాళికల రూపకల్పనలో కీలకమైన ప్రణాళికా సంఘానికి ప్రధానమంత్రి అధ్యక్షత వహిస్తాడు.

రాజ్యాంగ ప్రతిపత్తి కలిగిన ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనరు, ప్రధాన విజిలెన్సు కమిషనరు, కంప్ట్రోలర్ అండ్ ఆడిటర్ జనరల్, న్యాయమూర్తులు మొదలనిన వారి నియామకాల్లో రాష్ట్రపతికి సలహాలు ఇస్తాడు. పార్లమెంటు సమావేశాలు, లోక్‌సభను రద్దు చేయడం, ఎమర్జెన్సీ ప్రకటన, యుద్ధ ప్రకటన, యుద్ధ విరమణ మొదలైన కీలక ఆంశాలపై రాష్ట్రపతికి సలహా ఇస్తాడు.

ప్రధానమంత్రుల జాబితా

ఇప్పటి వరకు 12 మంది ప్రధానమంత్రులుగా పనిచేసారు. జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ నాలుగు సార్లు చేసాడు (1947-1952, 1952-1957, 1957-1962, 1962-1964). ఇందిరా గాంధీ మూడు సార్లు (1966-1971, 1971-1977, 1980-1984), అటల్ బిహారీ వాజపేయి మూడు సార్లు (1996, 1998-1999, 1999-2004) ప్రధానమంత్రిగా పని చేసారు.. గుల్జారీలాల్ నందా రెండు సార్లు తాత్కాలిక ప్రధానమంత్రిగా పనిచేసినా, ఆపద్ధర్మ ప్రధానిగా మాత్రమే.

స్వాతంత్ర్యం తరువాత, 30 ఏళ్ళపాటు కాంగ్రెసు వారే ప్రధానమంత్రిగా ఉంటూ వచ్చారు. 1977 లో మొట్టమొదటి సారిగా మొరార్జీ దేశాయ్ కాంగ్రెసేతర ప్రధానమంత్రిగా బాధ్యతలు స్వీకరించాడు. భాజపా కు చెందిన అటల్ బిహారీ వాజపేయి 1996 లో మొదటిసారి ఎన్నికయ్యాడు. మళ్ళీ, 1998 లో ప్రధానమంత్రి అయ్యాడు. 2004 ఎన్నికలలో కాంగ్రెసు నేతృత్వంలోని సంకీర్ణం అధికారంలోకి వచ్చి డా.మన్మోహన్ సింగ్ ప్రధానమంత్రి అయ్యాడు.

ప్రధాని అధికార నివాసం 7, రేస్‌కోర్సు రోడ్డు, న్యూఢిల్లీ.

రంగుల సూచీ:

కాంగ్రెసు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్

జనతా జనతా పార్టీ

దళ్ జనతా దళ్

భాజపా భారతీయ జనతా పార్టీ

క్ర్.సం.	పేరు	నుండి	వరకు	పార్టీ
01	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ	ఆగష్టు 15, 1947	మే 27, 1964	కాంగ్రెస్
*	గుల్జారీలాల్ నందా	మే 27, 1964	జూన్ 9, 1964	కాంగ్రెస్
02	లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి	జూన్ 9, 1964	జనవరి 11, 1966	కాంగ్రెస్
*	గుల్జారీలాల్ నందా	జనవరి 11, 1966	జనవరి 24, 1966	కాంగ్రెస్
03	ఇందిరా గాంధీ	జనవరి 24, 1966	మార్చి 24, 1977	కాంగ్రెస్
04	మొరార్జీ దేశాయ్	మార్చి 24, 1977	జూలై 28, 1979	జనతా పార్టీ
05	చరణ్‌సింగ్	జూలై 28, 1979	జనవరి 14, 1980	జనతా పార్టీ
**	ఇందిరా గాంధీ	జనవరి 14, 1980	అక్టోబర్ 31, 1984	కాంగ్రెస్
06	రాజీవ్ గాంధీ	అక్టోబర్ 31, 1984	డిసెంబర్ 2, 1989	కాంగ్రెస్***
07	వి.పి.సింగ్	డిసెంబర్ 2, 1989	నవంబర్ 10, 1990	జనతా దళ్
08	చంద్రశేఖర్	నవంబర్ 10, 1990	జూన్ 21, 1991	జనతా దళ్
09	పి.వి.నరసింహారావు	జూన్ 21, 1991	మే 16, 1996	కాంగ్రెస్
10	అటల్ బిహారీ వాజపేయి	మే 16, 1996	జూన్ 1, 1996	భాజపా
11	దేవెగౌడ	జూన్ 1, 1996	ఏప్రిల్ 21, 1997	జనతా దళ్
12	ఐ.కె.గుజ్రాల్	ఏప్రిల్ 21, 1997	మార్చి 19, 1998	జనతా దళ్
**	అటల్ బిహారీ వాజపేయి	మార్చి 19, 1998	మే 22, 2004	భాజపా
13	డా.మన్మోహన్ సింగ్	మే 22, 2004	పదవిలో	కాంగ్రెస్ సంకీర్ణం

రంగుల సూచీ:

కాంగ్రెసు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్

జనతా జనతా పార్టీ

దళ్ జనతా దళ్

భారతీయ జనతా పార్టీ

* ఆపద్ధర్మ
** మళ్ళీ అధికారానికి వచ్చారు
*** ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ చీలి కాంగ్రెస్ ఐ గా మారింది. అదే వర్గం తరువాత ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ గా గుర్తింపు పొందింది.